Kan Basıncının Ölçülmesi

Normal basıncını (KB) ölçmek basit bir işlem gibi görünse de, doğru ölçme için tekniğini iyi bilmek gerekir. Ölçüm değerini etkileyen çeşitli faktörler de vardır.

Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

Hastayla ilgili: Nabız sesinin hafif olması, felçli koldan ölçme yapılması, ruhsal durum, ağrılı durumda ölçme, yeni yemek yemiş olma, mesane gerginliği, yeni sigara içmiş olma, yeni kafeinli içki veya alkol içmiş olma, heyecanlı konuşma, beyaz önlük reaksiyonu, ritm bozukluğu, şişmanlık, gebelik, ileri yaşlılık

Ortamla ilgili: Gürültülü ortam, soğuk ortam.

Donanım ve ölçme tekniği ile ilgili:Manşon veya tüplerin hava kaçırması, tüplerde tıkanıklık, bozuk cihaz, çok dar manşon kullanımı, elbise üzerine manşon sarılması, dirseğin çok yukarda tutulması, ölçerken çok hızlı hava kaçırılması, hasta kolunun ve sırtının desteksiz olması, ölçmeden önce çok kısa dinlenme veya çok uzun dinlenme dönemi (20-30 dk).

Ölçen kişi ile ilgili: Önyargılı yaklaşım, İşitme bozukluğu.

KB ölçümleri farklı zamanlarda, benzer pozisyonda yapılmalıdır. İlk ölçümde iki koldan da ölçülmeli, iki kol arasında fark varsa, sonraki ölçümler yüksek taraftan yapılmalıdır. 30 yaşından genç hastalarda KB yüksek bulunursa bacaktan da KB ölçülmelidir. Normal kişilerde iki kol KB arasında 5-10 mmHg bir fark bulunabilir. KB sınırda veya hafif yüksek çıkan kişilerde 3-4 hafta süre ile haftada 1-2 kez, değişik zamanlarda KB ölçümü yapılarak, KB'nın sürekli yüksek olup olmadığına karar verilir.

Bazen hekim veya hastane ortamı KB'nda geçici yükselmelere neden olabilir. Halbuki bu kişilerin evdeki ölçümleri genellikle normaldir. Bu duruma 'beyaz önlük hipertansiyonu" denir. Yüksek tansiyon saptanan hastaların yaklaşık %15-20'sinde bu durum bulunabilir.

KB ölçmeden önce, hasta en az 30 dk. öncesi kafeinli içki (demli çay, kahve, kola) veya sigara içmemiş, en az 5 dk dinlenmiş olmalıdır. Hasta sırtı dayalı durumda sakin oturmalı, kol destekli olmalıdır. Ölçen kişi de rahat durumda ve sakin olarak ölçüm yapmalıdır. Ortamın sessiz ve ılıman olması da önemlidir. Hastanın "antigripal" diye bilinen bazı ilaçları içiyor olması, KB'nı yükseltebilir.

KB ölçümü pratikte, hasta oturur durumda iken yapılır. Bazen hekim gerek görürse yatarken veya ayakta iken de KB ölçebilir (ileri yaşlılık, diyabetik hastalar, tansiyon düşürücü ilaç alıyor olmak). Pratikte KB ölçülmesi, sfigmomanometre denilen tansiyon aleti ile yapılır. Bu alei cıvalı, anaeroid (ibreli) ve otomatik olarak 3 tiptir.

Cıvalı aletler en güvenilirdir ve genellikle kliniklerde kullanılır. Aneroid veya otomatik olanlar hastane dışında daha çok kullanılırlar. Bunların güvenilirliği 6 ayda bir cıvalı aletlerle kontrol edilmelidir. Otomatik elektronik aletler hastanın kendi kendine KB'nı ölçmesi için daha uygundur.

Anaeroid ve cıvalı tansiyon aletleri havayı, kola sarılan lastik keseye pompalayan lastik bir puvar, bunun boyun kısmında hava kaçırmayı sağlayan kontrol vidası, havayı ileten lastik tüpler ve uygulanan hava basıncını gösteren bir manometreden oluşmuştur. Lastik kesenin dışı, dayanıklı bezden yapılmış kola sarılan bir kılıfla kaplanmıştır. Buna manşon denir. Manşon boyutları küçük çocuklar ve erişkinlerin kol çevresine göre standart ölçülerde farklılık gösterir. Örneğin erişkinlerde hava kesesi çapları 12x24 cm, bacaktan Ölçmek için 12x40 cm, çocuklarda 12x18 cm, küçük çocuklarda 4-8x12 cm olmalıdır. Çocuk manşonu ile erişkinde KB ölçülürse değer yüksek. erişkin manşonu küçük çocukta kullanılırsa KB değeri düşük çıkabilir.

Kan Basıncı nasıl ölçülür?

Önce manşon, hava kesesi önde olacak şekilde kola sıkıca sarılır. Manşonun alt kenarını dirsek çukuru, kıvrımının 2.5-3 cm üstünde olacak şekilde sarılması önemlidir. Ölçerken sık yapılan hatalardan biri, steteskop'un (dinleme aleti) yanlış yerleştirilmesidir. Steteskop kesinlikle manşonun altına sokulmamalıdır. Manşon tüpleri steteskop yerleştirilecek bölgenin dışında olacak şekilde manşon sarılmalıdır,

İlk ölçüm el bileğindeki atardamar (radial arter) nabzı parmakla hissedilerek yapılır. Sol el 2. ve 3. parmaklarımızla bilek atardamarı hissedilirken, havakesesi bu nabzın kaybolduğu düzeyin üzerine çıkacak şekilde şişirilir ve kese havası yavaş yavaş puvar vidası gevşetilerek kaçırılır. Nabzın tekrar hissedildiği basınç düzeyi yaklaşık olarak sistolik basınçtır. Diyastolik KB bu yöntemle ölçülemez, dinleme (oskültasyon) yöntemi ile ölçülür.

Dinleme yöntemi ile KB'nı Ölçmek için önce, dirsek kıvrımından geçen atardamar (brakial arter) bulunmalıdır. Bu atardamar genellikle dirsek kıvrımının 1/3 iç kısmından geçer ve kol açık durumda iken el parmağıyla hissedilir. Kol kası gelişmiş olanlarda ortada, çok yaşlı olanlarda daha da iç yanda bulunabilir. Bu nabzın yerinin saptanması, steteskop üzerine konacağı için önemlidir (Bazı elektronik cihazlarda nabız algılayıcı kısmı varsa, bu bölge atardamar üzerine gelecek şekilde manşon yerleştirilmelidir). Sonra steteskopun diyafram kısmı bu atardamar üzerine orta sıkılıkta konur. Hava kesesi Önceki ölçümde tespit edilen sistolik KB değerinin 20-30 mmHg üzerinde olacak şekilde süratle puvar vasıtasıyla şişirilir. Şüphesiz bu sırada hava kaçırma vidası kapalı olmalıdır (Bir elimizle steteskopu tutarken, diğer elimizle havayı pompalamaktayız). Sonra kese basıncı saniyede 2-3 mmHg hızda, yavaş yavaş vida gevşetilerek düşürülür. Nabız sesinin hafif olarak duyulduğu an, sistolik KB'm gösterir. Hava kaçırmaya devam edilirken sesler giderek kuvvetlenir ve tekrar hafiflemeye başlar. Seslerin kaybolduğu nokta diyastolîk KB'nı gösterir. Eğer ölçüm değerlerinde bir tereddüt olmuşsa, ikinci defa ölçmeden önce hava kesesi tamamen boşaltılır ve kese yeniden şişirilir. Yarı boşalmış bir kese tekrar şişirilirse KB yanlış olarak yüksek çıkabilir.

Kendikendine (evde) KB Ölçümü: Hastaların KB'larını kendilerinin ölçmesi için elektronik cihazlar geliştirilmiştir, Bunlar manşonu üst kola yerleştirilenler, el bileğine sarılanlar veya parmaktan ölçenler olarak 3 tiptir. İlk ikisi daha sık kullanılmaktadır. Bu ölçümler şu amaçlar için yararlıdırlar: Beyaz önlük hipertansiyonunu saptamak, KB'da başlangıçta kısa süreli yükselmeleri saptamak, tedaviye cevabı saptamak ve hastanın tedaviye aktif olarak katılması ve uyumunu artırmak. Sağlıklı cihazlarla yapılan ev ölçüm değerleri, gerek hipertansiyon tanısının teyidinde gerekse tedavinin düzenlenmesinde hekime yararlı olur.

Ölçülen KB'nı yazarken daha yüksek olan sistolik basınç yukarı yazılır ve bir/ işaretiyle diyastolik basınç alta ya/ılır. Örneğin KB 120/80 mmHg diye yazıldığında-ki bunu okurken 120'ye 80 şeklinde okumalıyız- sistolik basınç 120, diyastolik basınç 80 mmHg (milimetre cıva)'dır. Eğer ölçü birimini cm (santimetre) Hg olarak söyleyeceksek 12/8 cmHg demeliyiz.